“Cơn bão” giá gạo tại Nhật Bản: Cơ hội cho gạo Việt Nam nâng tầm vị thế

09/06/2025 14:25 Xu hướng tiêu dùng NGUYỄN VIỆT

Giá gạo tại Nhật Bản đang tăng phi mã, kho dự trữ quốc gia cạn kiệt, trong khi nhu cầu nội địa không ngừng leo thang.

Giá gạo xuất khẩu Việt Nam cao kỷ lục, kim ngạch xuất khẩu lập đỉnh mới

Giữa cơn khủng hoảng nghiêm trọng này, Việt Nam – nhà sản xuất gạo lớn thứ năm thế giới đang nổi lên như một giải pháp không chỉ ngắn hạn mà còn mang tính chiến lược dài hạn. Đây là cơ hội hiếm có để Việt Nam nâng tầm vị thế trên bản đồ lương thực toàn cầu.

Gạo từ kho dự trữ của chính phủ Nhật Bản được bày bán ở một siêu thị của công ty Ito-Yokado ở Tokyo hồi cuối tháng Năm. Ảnh: Kyodo

Nhật Bản – quốc gia với nền kinh tế phát triển và hệ thống hậu cần tinh vi – lại đang đối mặt với một trong những cuộc khủng hoảng gạo nghiêm trọng nhất trong nhiều thập niên. Giá gạo tại các siêu thị đã vượt ngưỡng 4.000 yên cho 5kg, thậm chí gạo cao cấp như Koshihikari có thời điểm chạm mốc gần 5.000 yên (tương đương 825.000 đồng). Đáng lo ngại hơn, kho dự trữ gạo quốc gia đã tụt xuống mức thấp kỷ lục – chỉ còn 1,53 triệu tấn, thiếu hụt tới 400.000 tấn so với nhu cầu.

Nguyên nhân không chỉ do thiên tai với nắng nóng khốc liệt vào mùa hè 2023 làm giảm sản lượng và chất lượng gạo, mà còn bởi hệ thống phân phối thiếu linh hoạt, chính sách nông nghiệp bảo thủ và xu hướng đầu cơ lan rộng sau cảnh báo động đất Nankai Trough năm 2024. Sự kết hợp của các yếu tố khách quan và chủ quan khiến chuỗi cung ứng gạo nội địa Nhật bị bóp nghẹt, đẩy giá cả leo thang và gây hoảng loạn tiêu dùng.

Chính phủ Nhật đã buộc phải phá lệ, tung ra 210.000 tấn gạo từ kho dự trữ khẩn cấp. Tuy nhiên, do thiếu năng lực xay xát khi phần lớn gạo lưu trữ là gạo lứt chỉ 10% trong số này đến được tay người tiêu dùng tính đến cuối tháng 4/2025. Điều này càng làm nổi bật sự “mong manh” của hệ thống an ninh lương thực Nhật Bản, vốn phụ thuộc nặng nề vào các cơ chế cũ kỹ.

Trong bối cảnh đó, Việt Nam nổi lên như một ứng cử viên sáng giá. Với sản lượng lớn, vị trí là nhà sản xuất gạo lớn thứ năm toàn cầu và hệ thống chuỗi cung ứng đang ngày càng chuyên nghiệp hóa, Việt Nam có thể trở thành đối tác chiến lược của Nhật Bản trong việc đảm bảo nguồn cung gạo ổn định.

Không chỉ dừng lại ở vai trò “cứu cánh” ngắn hạn, mối quan hệ này có thể mở rộng thành hợp tác dài hạn, giúp định hình lại cấu trúc chuỗi cung ứng nông sản trong khu vực. Nhất là khi Việt Nam đã và đang phát triển mạnh các giống gạo Japonica, loại gạo phù hợp với khẩu vị người Nhật cùng năng lực chế biến, bảo quản ngày càng hiện đại.

Ngoài ra, sự kiện ngày 8/6 vừa qua khi Việt Nam lần đầu tiên xuất khẩu 500 tấn gạo phát thải thấp sang Nhật đã đánh dấu bước ngoặt lịch sử. Không chỉ là lần đầu tiên của Việt Nam, đây còn là lần đầu tiên trên thế giới có một lô gạo phát thải thấp được đưa ra thị trường quốc tế. Với mức giá lên tới 820 USD/tấn, gấp đôi giá gạo thông thường gạo Việt Nam không chỉ cung ứng số lượng mà còn định hình chuẩn mực chất lượng mới.

Tuy nhiên, cơ hội luôn đi kèm thách thức. Nhật Bản vốn nổi tiếng với các tiêu chuẩn nông sản khắt khe bậc nhất thế giới, đặc biệt về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và an toàn thực phẩm. Điều này đòi hỏi Việt Nam không thể chỉ sản xuất theo kiểu đại trà, mà cần chuyển đổi sang mô hình canh tác chuyên biệt, hướng đến chất lượng cao và truy xuất nguồn gốc rõ ràng.

Gạo bày bán tại siêu thị ở Nhật Bản. (Ảnh: Japannews)

Để làm được điều này, Việt Nam cần đầu tư sâu vào quy trình kiểm soát chất lượng từ đồng ruộng đến nhà máy xay xát. Các chương trình đào tạo nông dân, áp dụng công nghệ sinh học, kỹ thuật canh tác “xanh”, và hệ thống chứng nhận tiêu chuẩn quốc tế sẽ đóng vai trò then chốt.

Song song đó, cần có sự đồng hành từ phía Nhật Bản cả về vốn, công nghệ và thị trường. Việc thiết lập các liên doanh, trung tâm kỹ thuật nông nghiệp Việt – Nhật, hoặc chương trình hỗ trợ phát triển giống Japonica có thể là những “đòn bẩy” chiến lược giúp hai bên cùng phát triển.

Trong bối cảnh toàn cầu chuyển mình vì biến đổi khí hậu và áp lực môi trường, gạo phát thải thấp được xem là “làn gió mới” trong chuỗi cung ứng nông nghiệp bền vững. Nhật Bản với xu hướng tiêu dùng “xanh” và định hướng phát triển bền vững là thị trường lý tưởng cho loại gạo này.

Việc Việt Nam tiên phong trong xuất khẩu gạo phát thải thấp không chỉ giúp nâng cao giá trị hạt gạo mà còn khẳng định vị thế quốc tế. Đặc biệt, khi các thị trường như châu Âu, Bắc Mỹ, Hàn Quốc cũng đang tăng cường yêu cầu về phát thải và truy xuất nguồn gốc, thì việc thành công tại thị trường Nhật chính là “tấm hộ chiếu” mở đường ra thế giới.

Cơ hội hiện nay không chỉ là “giải cứu” Nhật Bản, mà là thời điểm “vàng” để Việt Nam định hình lại vị trí trong chuỗi giá trị lúa gạo toàn cầu. Nếu tận dụng tốt, mối quan hệ Việt – Nhật có thể mở ra chương mới cho ngành nông nghiệp Việt Nam. Đó là, chuyển đổi từ xuất khẩu thô sang xuất khẩu có giá trị gia tăng cao, từ cung cấp hàng hóa sang tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu một cách bền vững.

Bên cạnh đó, việc khẳng định vị trí trên thị trường Nhật vốn nổi tiếng “khó tính” cũng sẽ tạo hiệu ứng lan tỏa, giúp gạo Việt Nam thâm nhập mạnh mẽ vào các thị trường cao cấp khác như Hàn Quốc, châu Âu và Hoa Kỳ.

Khủng hoảng luôn đi kèm với cơ hội. Cuộc khủng hoảng gạo tại Nhật Bản tuy là thách thức lớn đối với quốc gia này, nhưng lại là cơ hội cho Việt Nam vươn lên, khẳng định vị thế trong chuỗi cung ứng nông sản toàn cầu. Với chiến lược bài bản, đầu tư công nghệ cao và hợp tác song phương sâu sắc, Việt Nam hoàn toàn có thể biến thời điểm này thành bước ngoặt lịch sử cho ngành lúa gạo quốc gia. Đây không chỉ là chuyện của thương mại, mà là bước chuyển mang tính địa chính trị trong an ninh lương thực châu Á.