Dạy thêm, học thêm lại trở thành tâm điểm

09/06/2025 14:27 Giáo dục NGUYỄN VIỆT

Ngày 9/6, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã có phiên thảo luận về dự thảo Luật Nhà giáo, trong đó vấn đề dạy thêm, học thêm lại một lần nữa trở thành tâm điểm.

Quản lý dạy thêm, học thêm: Khi giáo viên phải gánh trọng trách doanh nghiệp

Đây không chỉ là câu chuyện chuyên môn, mà là bài toán "hóc búa" về đạo đức, trách nhiệm công vụ và quyền học tập chính đáng của học sinh – một ranh giới mong manh giữa sự tận tâm và lợi dụng nghề nghiệp.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về việc tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật Nhà giáo. Ảnh: Hồ Long

Dạy thêm, học thêm từ lâu không còn là hiện tượng cá biệt trong hệ thống giáo dục Việt Nam mà đã trở thành một phần gần như mặc định trong lộ trình học tập của học sinh phổ thông.

Hàng ngàn lớp học thêm diễn ra mỗi ngày, từ nhà riêng của giáo viên, các trung tâm luyện thi cho đến nền tảng trực tuyến như Zoom, Google Meet. Nhiều học sinh không chỉ học thêm để bồi dưỡng kiến thức mà còn để "chạy đua" với điểm số, kỳ thi hoặc thậm chí để “làm hài lòng” giáo viên chính khóa.

Điều đáng lo ngại là hiện tượng ép buộc học sinh học thêm dưới nhiều hình thức tinh vi. Phụ huynh và học sinh có thể bị gây áp lực gián tiếp như “nếu không học thêm thì khó theo kịp bài” hay “cô dạy thêm hay hơn, đi học ngoài mới có tài liệu riêng”.

Không hiếm những trường hợp, giáo viên giảng dạy “hời hợt” trên lớp, tạo khoảng trống kiến thức để học sinh buộc phải học thêm mới theo kịp. Đây là dạng biến tướng của "ép buộc mềm", khó định danh nhưng có sức ép thật sự.

Tại phiên thảo luận, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn nêu quan điểm trong trách nhiệm thực thi công vụ, giáo viên phải hoàn thành việc trang bị kiến thức cho học sinh ngay trong giờ chính khóa.

Việc để học sinh phải học thêm mới hiểu bài là biểu hiện của việc không hoàn thành nhiệm vụ công vụ. Ông cũng khẳng định, việc giáo viên dạy thêm cho học sinh mình đang giảng dạy chính khóa là hành vi tiềm ẩn nhiều nguy cơ biến tướng, cần phải được ngăn chặn.

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương. Ảnh: Quốc hội

Điểm nhấn trong dự thảo là việc quy định cấm "ép buộc người học tham gia học thêm dưới mọi hình thức", một thông điệp mạnh mẽ về đạo đức nghề giáo. Tuy nhiên, như nhiều đại biểu đã phân tích, thuật ngữ “ép buộc” nếu không được định nghĩa cụ thể sẽ dễ bị “lách luật” bằng các chiêu thức như đơn tự nguyện hoặc ngụy tạo nhu cầu từ phía phụ huynh và học sinh.

Một lập luận đáng chú ý được Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương đưa ra, đó là nhiều học sinh chỉ thực sự hiểu bài khi được chính giáo viên của mình giảng lại. Trong mắt học trò, cô giáo chủ nhiệm không chỉ là người truyền đạt kiến thức, mà còn là người hiểu rõ năng lực, điểm mạnh, điểm yếu của từng em – điều mà giáo viên bên ngoài khó lòng thay thế.

Vậy, nếu học sinh và phụ huynh tự nguyện, thậm chí yêu cầu được học thêm với cô giáo chính khóa thì có nên ngăn cấm? Ở đây, quyền được học và quyền lựa chọn người dạy lại “đụng độ” với nguyên tắc đảm bảo công bằng và phòng chống trục lợi. Đây chính là ranh giới mong manh mà luật pháp phải định hình rõ ràng, tránh lạm quyền nhưng cũng không triệt tiêu nhu cầu học tập chính đáng.

Một ví dụ được Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải đưa ra, bác sĩ được khám ngoài giờ, nhưng không có khái niệm “khám thêm”. Vì sao lại có khái niệm “dạy thêm”? Vì đặc thù nghề giáo là dạy phải kèm, phải theo, phải đồng hành với quá trình phát triển nhận thức của học sinh.

Chủ nhiệm Ủy ban Công tác đại biểu Nguyễn Thanh Hải. Ảnh: Quốc hội

Tuy nhiên, nếu bác sĩ khám ngoài giờ với chi phí minh bạch, theo yêu cầu bệnh nhân, thì tại sao giáo viên không thể dạy thêm minh bạch, theo nhu cầu thực sự của học sinh? Điều quan trọng không phải là cấm đoán tuyệt đối, mà là làm rõ ranh giới giữa trách nhiệm công vụ và quyền hành nghề, giữa chăm sóc tri thức và khai thác học trò.

Từ các ý kiến thảo luận, có thể thấy một sự đồng thuận tương đối cao rằng không thể cấm tuyệt đối dạy thêm, học thêm mà phải kiểm soát và điều chỉnh hoạt động này trên nền tảng minh bạch, đạo đức và công bằng.

Thứ nhất, cần định nghĩa rõ “dạy thêm”, “học thêm”, “ép buộc” và đặc biệt là “trục lợi từ dạy thêm”. Không thể để giáo viên biến lớp học chính khóa thành nơi tiếp thị cho lớp học thêm. Đồng thời, phải có cơ chế giám sát các hình thức dạy học trực tuyến nơi dễ phát sinh thu phí bất hợp pháp.

Thứ hai, cần phân loại rõ ràng các trường hợp được phép dạy thêm trong nhà trường, chẳng hạn như đối với học sinh yếu, học sinh thi chuyển cấp hoặc các lớp phụ đạo miễn phí đây là phần mà Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cũng đã xác nhận là hợp lệ nếu đúng quy trình.

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn. Ảnh: Gia Hân (Báo Tuổi trẻ)

Thứ ba, nâng cao đạo đức nghề nghiệp và nhận thức về trách nhiệm công vụ của giáo viên. Nhà giáo không chỉ là người dạy chữ mà còn là người định hướng giá trị. Dạy thêm vì học sinh thì đáng quý, dạy thêm để trục lợi, gây áp lực, tạo bất công thì đáng lên án và phải bị xử lý.

Dạy thêm, học thêm nếu thực hiện đúng mục đích có thể là giải pháp bổ trợ tích cực cho những học sinh cần thêm thời gian để lĩnh hội kiến thức. Nhưng nếu trở thành công cụ để khai thác kinh tế, để giáo viên làm trái với lương tâm nghề nghiệp thì không thể chấp nhận.

Dự thảo Luật Nhà giáo nếu được hoàn thiện tốt sẽ là bước tiến lớn trong việc xác lập hành lang pháp lý chuẩn mực, chấm dứt tình trạng “mập mờ” trong dạy thêm, học thêm. Để từ đó trả lại cho nghề giáo sự trong sáng, trả lại cho học sinh môi trường học tập công bằng và lành mạnh.

Chúng ta không nên cấm đoán cực đoan, nhưng cũng không thể làm ngơ với những biến tướng. Hành động hôm nay không chỉ để giải quyết một thực trạng, mà còn để vun trồng lại niềm tin cho thế hệ học sinh mai sau, những chủ nhân tương lai của đất nước.