Hộ kinh doanh băn khoăn khi phải “lên số”

07/06/2025 08:51 Thuế NGUYỄN VIỆT

Quy định bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền đối với các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỉ đồng từ ngày 1/6/2025 được xem là bước tiến tất yếu trong cải cách quản lý thuế. Tuy nhiên, đằng sau nỗ lực minh bạch hóa này là hàng loạt nỗi lo, băn khoăn và rào cản thực tế mà hàng trăm ngàn hộ kinh doanh nhỏ lẻ đang đối mặt.

Doanh nghiệp bức xúc “thu dễ, hoàn khó”

Việc áp dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền không phải là điều mới mẻ với doanh nghiệp, nhưng với hàng trăm ngàn hộ kinh doanh nhỏ là những người buôn bán tại chợ, các cửa hàng bán lẻ, quán ăn vỉa hè hay các shop online đây là một “cuộc cách mạng”. Từ ngày 1/6/2025, nếu có doanh thu trên 1 tỉ đồng/năm, họ buộc phải sử dụng hệ thống hóa đơn điện tử kết nối trực tiếp với cơ quan thuế.

Từ ngày 1/6/2025, các hộ kinh doanh có doanh thu trên 1 tỉ đồng buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền, kết nối trực tiếp với cơ quan thuế.

Về lý thuyết, chủ trương này nhằm tăng tính minh bạch, ngăn chặn thất thu thuế và từng bước chuẩn hóa hoạt động thương mại cá thể. Nhưng thực tế triển khai đang bộc lộ nhiều “nút thắt” khiến người trong cuộc bối rối, thậm chí hoang mang. Những khái niệm như “hóa đơn điện tử có mã”, “khởi tạo từ máy tính tiền”, “kê khai theo thực tế doanh thu”… vốn xa lạ, giờ bỗng thành nghĩa vụ bắt buộc.

Trước đây, phần lớn hộ kinh doanh thực hiện nghĩa vụ thuế theo hình thức khoán, tức là cơ quan thuế ấn định mức doanh thu và tính thuế theo tỉ lệ nhất định, dao động từ 1,5% đến 4,5% tùy ngành nghề. Phương pháp này tuy thiếu chính xác nhưng đơn giản, phù hợp với đặc thù giao dịch tiền mặt và quản lý sổ sách thủ công của hộ nhỏ lẻ.

Nay, với quy định kê khai doanh thu thực tế và xuất hóa đơn cho từng giao dịch, nhiều người rơi vào trạng thái “lúng túng”. Làm sao xác định được doanh thu chuẩn nếu không có hệ thống ghi chép hiện đại?

Làm sao quản lý hàng ngàn hóa đơn nhỏ lẻ phát sinh mỗi ngày? Và nếu nhập hàng từ những nguồn không có hóa đơn, thì khi xuất bán có được quyền lập hóa đơn đầu ra hay không? Đây chính là mâu thuẫn “cốt lõi”, khi thể chế yêu cầu tính chuẩn nhưng thực tiễn chưa được chuẩn hóa.

Một trong những băn khoăn lớn nhất của hộ kinh doanh hiện nay là việc xử lý hàng hóa không có hóa đơn đầu vào. Từ lâu, nhiều hàng hóa trong chợ đầu mối, đại lý nhỏ, hoặc các kênh phân phối truyền thống thường không đi kèm hóa đơn chính thức, thậm chí việc mua bán chỉ dựa trên “lòng tin” và giấy viết tay.

Theo quy định mới, muốn xuất hóa đơn điện tử thì hàng hóa phải có nguồn gốc hợp lệ, chứng minh được qua hóa đơn đầu vào. Như vậy, những mặt hàng từng nhập về không hóa đơn sẽ nằm trong “vùng xám” pháp lý. Nếu tiếp tục bán, có thể vi phạm luật, nếu dừng thì hàng tồn kho không thể luân chuyển.

Trong bối cảnh đó, hàng ngàn hộ kinh doanh nhỏ như bị “trói tay”, đứng trước lựa chọn khó xử giữa việc tuân thủ pháp luật nhưng mất nguồn hàng hay tiếp tục kinh doanh nhưng tiềm ẩn rủi ro bị xử phạt vì vi phạm thuế.

Việc khởi tạo hóa đơn từ máy tính tiền đòi hỏi hộ kinh doanh phải đầu tư thiết bị, phần mềm và kết nối mạng ổn định. Với các doanh nghiệp lớn, đây là việc đơn giản. Nhưng với những hộ kinh doanh nhỏ lẻ, không quen dùng công nghệ, giao dịch chủ yếu bằng tiền mặt, thì việc “số hóa” toàn bộ hoạt động bán hàng là một “thử thách”.

Một trong những băn khoăn lớn nhất của hộ kinh doanh hiện nay là việc xử lý hàng hóa không có hóa đơn đầu vào.

Thêm vào đó, không phải ai cũng đủ hiểu biết pháp luật để nắm rõ các điều khoản thuế, quy định hóa đơn, trách nhiệm kê khai và lập sổ sách kế toán. Họ cũng không có đội ngũ kế toán hỗ trợ như doanh nghiệp. Cảm giác “mù mờ trước quy định” chính là điều đang đè nặng tâm lý người kinh doanh.

Thực tế cho thấy, nếu chỉ áp dụng với người bán mà không chuẩn hóa cả hệ thống cung ứng, chính sách sẽ khó hiệu quả. Hiện nay, hàng hóa từ chợ đầu mối, đại lý bán buôn vẫn là nơi cung cấp chính cho tiểu thương.

Nhưng không phải nơi nào cũng có hóa đơn rõ ràng. Vì thế, nếu không có biện pháp để các nhà cung ứng đầu vào cũng tuân thủ chế độ hóa đơn, người bán lẻ sẽ rơi vào thế khó.

Bên cạnh đó, cần có lộ trình chuyển đổi hợp lý thay vì “áp lệnh” một cách đột ngột. Hộ kinh doanh không phản đối minh bạch, nhưng họ cần thời gian học hỏi, chuẩn bị thiết bị, và được hỗ trợ cụ thể về kỹ thuật, tài chính.

Một chính sách tốt cần đi kèm với sự đồng hành thực chất, không chỉ qua văn bản pháp lý mà bằng hành động cụ thể như tập huấn miễn phí, hỗ trợ cài đặt phần mềm, cung cấp máy tính tiền giá rẻ, tư vấn kê khai…

Trong bối cảnh kinh tế số, hội nhập quốc tế và yêu cầu quản lý hiện đại, việc hộ kinh doanh cũng phải “lên số” là xu thế không thể đảo ngược. Hóa đơn điện tử không chỉ là công cụ thu thuế mà còn giúp hộ kinh doanh từng bước chuyên nghiệp hóa, có thể vay vốn, phát triển quy mô, và tránh những rủi ro pháp lý trong tương lai.

Tuy nhiên, cải cách cần bước đi thận trọng, đặt con người làm trung tâm thay vì ép buộc hành chính. Với những hộ buôn bán nhỏ lẻ, có thể chậm, có thể vụng về, nhưng nếu có chính sách hỗ trợ đúng lúc họ hoàn toàn có thể thích nghi.

Chính sách hóa đơn điện tử từ máy tính tiền là bước tiến tích cực, nhưng nó chỉ thực sự thành công nếu người thực hiện cảm thấy mình được lắng nghe và đồng hành. Trong khi pháp luật ngày càng chặt chẽ, thì những hộ kinh doanh vốn là thành phần năng động, nhưng yếu thế trong tiếp cận công nghệ và thông tin cần một lộ trình cải cách thực tế, mềm dẻo và nhân văn.