Đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam: Mở cửa cho vốn tư nhân, kỳ vọng đột phá

Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam từ lâu đã được xác định là công trình trọng điểm quốc gia, có vai trò chiến lược trong phát triển kinh tế - xã hội. Ban đầu, dự án này được thống nhất chủ trương đầu tư theo hình thức đầu tư công.

Chính phủ vừa trình Quốc hội đề xuất bổ sung hình thức đầu tư tư nhân cho dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, mở ra cơ hội cho doanh nghiệp tư nhân tham gia vào dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia. Ảnh: Internet

Tuy nhiên, bối cảnh chính sách và thực tiễn đã có những thay đổi đáng kể, thúc đẩy Chính phủ đưa ra đề xuất bổ sung hình thức đầu tư tư nhân.

Mở rộng hình thức đầu tư

Theo tờ trình gửi Quốc hội, việc bổ sung hình thức đầu tư này nhằm triển khai các nghị quyết của Bộ Chính trị và Quốc hội về phát triển kinh tế tư nhân.

Đặc biệt, sau khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 68 về phát triển kinh tế tư nhân, nhiều doanh nghiệp đã chủ động đề xuất tham gia dự án theo hình thức đầu tư tư nhân trực tiếp.

Bộ Chính trị cũng đã có thông báo kết luận về chủ trương bổ sung hình thức đầu tư khác bao gồm PPP, đầu tư kinh doanh... cho dự án này tại cuộc họp ngày 20/6.

Chính phủ đánh giá, tại thời điểm trình Bộ Chính trị chấp thuận chủ trương đầu tư công, chưa có nhà đầu tư nào quan tâm hay đề xuất đầu tư tuyến đường sắt này.

Hơn nữa, Nghị quyết số 172/2024 của Quốc hội về dự án trước đó chưa có hình thức đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) hoặc phương thức đầu tư tư nhân trực tiếp hay các hình thức đầu tư khác.

Trong khi đó, cả cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn đều đã cho phép mở rộng sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân vào các dự án quan trọng quốc gia. Bộ Chính trị đã xác định "mở rộng sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân vào các dự án quan trọng quốc gia như đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị".

Nghị quyết số 198/2025 của Quốc hội cũng nêu rõ Nhà nước sẽ mở rộng sự tham gia của khu vực tư nhân vào các dự án trọng điểm, thông qua đầu tư trực tiếp hoặc PPP.

Việc bổ sung này không chỉ nhằm đa dạng hóa nguồn vốn mà còn kỳ vọng đẩy nhanh tiến độ dự án. Một số nhà đầu tư thậm chí đề xuất tiến độ nhanh hơn so với tiến độ đã được phê duyệt tại Nghị quyết số 172 của Quốc hội.

Mặc dù mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội cao, nhưng các dự án đường sắt, đặc biệt là đường sắt tốc độ cao, thường có hiệu quả tài chính thấp, tổng mức đầu tư lớn và thời gian thu hồi vốn dài.

Thực tiễn quốc tế cho thấy, đa số các nước đầu tư kết cấu hạ tầng đường sắt theo hình thức đầu tư công do đặc thù này. Một số quốc gia đã triển khai PPP nhưng vẫn cần sự hỗ trợ đáng kể từ Nhà nước để đảm bảo tính khả thi của dự án.

Chính phủ nhận thức rõ những thách thức này và đã có những bước đi chuẩn bị. Trước đó, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 106 để sớm khởi công dự án, bao gồm phối hợp với các địa phương để triển khai công tác chuẩn bị giải phóng mặt bằng, triển khai lựa chọn nhà thầu tư vấn quản lý dự án, và làm việc với các tổ chức, hiệp hội, doanh nghiệp trong và ngoài nước để kêu gọi tham gia thực hiện dự án.

Đồng thời, Chính phủ cũng đã giao cho các địa phương hồ sơ giải phóng mặt bằng, tọa độ tim tuyến để triển khai xây dựng các khu tái định cư. Các công tác xây dựng và ban hành các nghị định liên quan, đề án phát triển nguồn nhân lực và công nghiệp đường sắt cũng đang được triển khai.

Sự thay đổi về chủ trương chính sách đã nhanh chóng nhận được sự quan tâm của các doanh nghiệp tư nhân lớn. Chính phủ đã nhận được đề xuất đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao từ một số nhà đầu tư. Hai đề xuất nổi bật là từ Công ty VinSpeed và Tập đoàn Trường Hải (Thaco).

Theo văn bản gửi Thủ tướng vào ngày 6/5, Công ty VinSpeed đề xuất đầu tư đường sắt cao tốc Bắc - Nam bằng hình thức đầu tư trực tiếp, không thông qua PPP hay đầu tư công. VinSpeed cam kết tự thu xếp 20% tổng vốn (khoảng 12,27 tỷ USD). Phần còn lại 80% (khoảng 49 tỷ USD) được đề nghị Nhà nước cho vay không lãi suất trong 35 năm, với cam kết trả nợ đầy đủ, đúng hạn.

Đề xuất từ doanh nghiệp

Ngoài ra, VinSpeed cũng đề xuất Nhà nước thực hiện công tác giải phóng mặt bằng và bàn giao mặt bằng sạch để công ty triển khai dự án. Một điểm đáng chú ý khác là VinSpeed kiến nghị được chỉ định làm chủ đầu tư các khu đô thị, bất động sản quanh ga đường sắt tốc độ cao.

Chính phủ đề xuất Quốc hội điều chỉnh Nghị quyết số 172/2024 để bổ sung các hình thức đầu tư PPP và đầu tư kinh doanh, đồng thời giao Chính phủ tổ chức lựa chọn nhà đầu tư theo quy định. Ảnh: Internet

Doanh nghiệp này còn đề xuất nhiều cơ chế ưu đãi khác như miễn thuế thiết bị, phương tiện, thời gian hoạt động 99 năm và đặc biệt là cam kết giá vé thấp hơn 60-70% so với giá trần vé máy bay.

Khoảng ba tuần sau đề xuất của VinSpeed, Tập đoàn Trường Hải (Thaco) cũng gửi văn bản đề xuất đầu tư tuyến đường sắt tốc độ cao với tổng mức hơn 1,5 triệu tỷ đồng (khoảng 61,35 tỷ USD), chưa bao gồm chi phí đền bù, tái định cư – phần này Thaco đề xuất tách thành dự án riêng do Nhà nước thực hiện.

Thaco cho biết sẽ góp 20% tổng vốn, tương đương gần 12,3 tỷ USD, phần còn lại khoảng 49 tỷ USD vay từ các tổ chức tài chính trong và ngoài nước. Tập đoàn này đề nghị Chính phủ bảo lãnh và hỗ trợ toàn bộ lãi vay trong 30 năm. Thaco cũng có kế hoạch thành lập công ty dự án, giữ cổ phần chi phối, và cam kết không chuyển nhượng cổ phần hay quyền khai thác cho nhà đầu tư nước ngoài.

Với những đề xuất từ phía tư nhân và nhận thức về tầm quan trọng của việc đa dạng hóa nguồn lực, Chính phủ đã trình Quốc hội xem xét, quyết định về chủ trương bổ sung hình thức đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam.

Đây là nội dung khác với Nghị quyết số 172/2024 của Quốc hội về chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam, vốn chỉ quy định hình thức đầu tư công.

Chính phủ đề xuất Quốc hội cho phép bổ sung các hình thức đầu tư khác ngoài đầu tư công, bao gồm PPP hoặc đầu tư kinh doanh, và đưa nội dung này vào nghị quyết của kỳ họp 9.

Đồng thời, Chính phủ cũng kiến nghị Quốc hội giao Chính phủ tổ chức lựa chọn hình thức đầu tư, nhà đầu tư theo quy định. Trường hợp cần cơ chế, chính sách khác vượt thẩm quyền, Chính phủ sẽ báo cáo Quốc hội.

Việc mở rộng cửa cho vốn tư nhân vào một dự án trọng điểm quốc gia như đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam không chỉ giúp giảm gánh nặng ngân sách mà còn kỳ vọng mang lại hiệu quả quản lý, vận hành và tiến độ triển khai nhanh hơn.

Quyết định của Quốc hội tại kỳ họp tới sẽ là yếu tố then chốt định hình tương lai của dự án mang tầm vóc lịch sử này. Nó không chỉ là câu chuyện về hạ tầng giao thông, mà còn là biểu hiện của một tư duy mới trong thu hút và sử dụng nguồn lực để phát triển đất nước, trong đó kinh tế tư nhân ngày càng khẳng định vai trò trụ cột.

Đường sắt cao tốc Bắc – Nam: Khi doanh nghiệp Việt vào “trận đánh lớn” Việc các tập đoàn tư nhân hàng đầu Việt Nam như Hòa Phát, Vingroup, Thaco, FPT, CMC đồng loạt bày tỏ mong muốn tham gia ...

Khơi thông “huyết mạch” đường sắt quốc gia Bộ Xây dựng vừa thành lập Ban chỉ đạo triển khai các dự án đường sắt quốc gia, một quyết định đánh dấu bước chuyển ...

Tư nhân – Động lực mới kiến tạo hạ tầng quốc gia Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân của Bộ Chính trị cùng quan điểm đột phá của Chính phủ đã mở ra ...