Quốc hội thông qua Luật Đường sắt (sửa đổi): Mở đường cho đầu tư tư nhân

Dự thảo luật được chỉnh lý với các quy định minh bạch, hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư, đảm bảo kinh phí bồi thường và tái định cư, nhằm thúc đẩy phát triển hạ tầng đường sắt quốc gia.

Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh trình bày báo cáo tiếp thu, giải trình, chỉnh lý và hoàn thiện dự thảo luật trước khi các đại biểu bấm nút thông qua. Ảnh: Phạm Thắng.

Theo báo cáo giải trình của Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh, dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) sau khi tiếp thu và chỉnh lý gồm 4 chương với 59 điều, giảm 25 điều so với dự thảo ban đầu do Chính phủ trình.

Chính sách ưu đãi và hỗ trợ đầu tư

Các chính sách đặc thù được quy định riêng tại Mục 2, Chương II, chỉ áp dụng cho các dự án quan trọng quốc gia hoặc các dự án do Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư.

Chính phủ đã rà soát kỹ lưỡng để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ với các luật mới ban hành hoặc đang được xem xét tại Kỳ họp thứ 9, nhằm tránh xung đột pháp luật.

Để thu hút nguồn lực đầu tư và phát triển hạ tầng, công nghiệp đường sắt, dự thảo luật đã được chỉnh lý theo hướng minh bạch, rõ ràng và khả thi hơn, dựa trên ý kiến của các đại biểu Quốc hội. Các chính sách ưu đãi và hỗ trợ được kế thừa, hoàn thiện nhằm nâng cao vai trò chủ đạo của đường sắt trong hệ thống giao thông vận tải quốc gia.

Đặc biệt, để thể chế hóa Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân, dự thảo luật đã bổ sung quy định về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước.

Cụ thể, các dự án đường sắt được đầu tư theo phương thức PPP hoặc đầu tư trực tiếp sẽ nhận được sự hỗ trợ từ Nhà nước về kinh phí bồi thường, hỗ trợ tái định cư. Đáng chú ý, phần kinh phí này không được tính vào tỷ lệ vốn nhà nước tham gia vào dự án khi thực hiện theo phương thức PPP.

Điều này nhằm khuyến khích các tổ chức và doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư, giảm áp lực lên ngân sách nhà nước và đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án đường sắt.

Về quy hoạch đường sắt và điều chỉnh quy hoạch, thực hiện chủ trương của Đảng về phân cấp, phân quyền, dự thảo Luật đã quy định phân quyền từ Thủ tướng Chính phủ cho Bộ trưởng Bộ Xây dựng về phê duyệt quy hoạch mạng lưới đường sắt; đồng thời, tiếp thu ý kiến đại biểu, dự thảo Luật đã bổ sung nội dung sửa đổi Luật Quy hoạch để bảo đảm đồng bộ, thống nhất.

Theo Điều 22 của dự thảo luật, trong trường hợp việc phê duyệt hoặc điều chỉnh dự án đường sắt, bao gồm cả dự án tái định cư phục vụ giải phóng mặt bằng, có sự thay đổi so với các quy hoạch khác có liên quan, dự án vẫn được phê duyệt mà không cần thực hiện thủ tục điều chỉnh quy hoạch.

Tuy nhiên, các quy hoạch có liên quan phải được cập nhật kịp thời và công bố theo quy định, đảm bảo tính minh bạch và nhất quán.

Tháo gỡ “điểm nghẽn” giải phóng mặt bằng

Một trong những nội dung quan trọng của Luật Đường sắt (sửa đổi) là quy định về bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Theo Điều 34, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh được phép quyết định tách dự án bồi thường, hỗ trợ tái định cư thành dự án độc lập và được chỉ định thầu cho công tác này.

Toàn cảnh Quốc hội biểu quyết thông qua Luật Đường sắt (sửa đổi). Ảnh: Phạm Thắng.

Quy định này tương tự các quy định trong Luật Đầu tư công và Luật Đấu thầu, nhưng khác ở chỗ thời điểm tách dự án được thực hiện sau khi cấp có thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư. Đây là giải pháp nhằm tháo gỡ “điểm nghẽn” về giải phóng mặt bằng, vốn là nguyên nhân chính gây chậm tiến độ và đội vốn các dự án hạ tầng lớn.

Để đảm bảo tính chặt chẽ, Điều 57 của dự thảo luật quy định rõ rằng các chính sách đặc thù về bồi thường, hỗ trợ tái định cư chỉ áp dụng cho các dự án đường sắt quan trọng quốc gia hoặc các dự án do Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư, tránh áp dụng phổ quát cho tất cả các dự án.

Dự thảo luật cũng bổ sung các điều kiện ràng buộc và kiểm soát chuyển nhượng dự án đầu tư tại Điều 24, nhằm quản lý chặt chẽ, tránh thất thoát tài sản và đảm bảo quốc phòng, an ninh.

Vai trò quản lý nhà nước được quy định rõ thông qua sự tham gia của cơ quan nhà nước trong các bước sau chủ trương đầu tư, như kiểm tra công tác nghiệm thu và chấp thuận danh mục tiêu chuẩn áp dụng cho dự án.

Điều này đặc biệt quan trọng với các dự án đường sắt có quy mô lớn, công nghệ phức tạp, và yêu cầu cao về an toàn.

Về hợp đồng xây dựng, dự thảo luật đã được chỉnh lý để hạn chế quyền quyết định của nhà tư vấn, nhằm kiểm soát chi phí và giá thành. Cụ thể, khoản 1 Điều 33 đã lược bỏ quyền quyết định của nhà tư vấn, chỉ áp dụng ba quy định của bộ mẫu điều kiện hợp đồng FIDIC, đồng thời bổ sung trách nhiệm của chủ đầu tư để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.

Để đảm bảo tính khả thi, Chính phủ đã rà soát và chỉnh lý các quy định về hiệu lực thi hành của luật. Một số quy định sẽ có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, trong khi một số khác sẽ bắt đầu từ ngày 1/1/2026.

Các quy định chuyển tiếp cũng được xây dựng để đảm bảo không gián đoạn các hoạt động đường sắt, đặc biệt là các dự án đã được quyết định chủ trương đầu tư trước khi luật có hiệu lực.

Chính phủ cũng rà soát các trường hợp cần xử lý chuyển tiếp liên quan đến đánh giá an toàn hệ thống, đảm bảo sự liên tục và ổn định trong quá trình triển khai.

Cùng với việc thông qua Luật Đường sắt (sửa đổi), Quốc hội đã chấp thuận đề xuất của Chính phủ tại Tờ trình số 573/TTr-CP ngày 23/6/2025 về bổ sung hình thức đầu tư cho dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam.

Theo đó, ngoài hình thức đầu tư công, các hình thức đầu tư theo phương thức PPP và đầu tư kinh doanh trực tiếp cũng được áp dụng. Quốc hội giao Chính phủ tổ chức lựa chọn hình thức đầu tư và nhà đầu tư theo quy định, đồng thời yêu cầu báo cáo Quốc hội trong trường hợp có cơ chế hoặc chính sách vượt thẩm quyền.

Đường sắt cao tốc Bắc – Nam: Khi doanh nghiệp Việt vào “trận đánh lớn” Việc các tập đoàn tư nhân hàng đầu Việt Nam như Hòa Phát, Vingroup, Thaco, FPT, CMC đồng loạt bày tỏ mong muốn tham gia ...

Khơi thông “huyết mạch” đường sắt quốc gia Bộ Xây dựng vừa thành lập Ban chỉ đạo triển khai các dự án đường sắt quốc gia, một quyết định đánh dấu bước chuyển ...

Tư nhân – Động lực mới kiến tạo hạ tầng quốc gia Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân của Bộ Chính trị cùng quan điểm đột phá của Chính phủ đã mở ra ...