“Tấm khiên của kinh tế Việt Nam đã bị mỏng đi...”

Ảnh minh họa.

Hôm nay (17.12), ngân hàng HSBC công bố báo mới có tên: “Vietnam at a glance: Tấm khiên đã bị mỏng”.

Qua báo cáo này, HSBC nhận định tài khoản vãng lai của Việt Nam có khả năng sẽ thâm hụt trong năm 2021 trước khi có thặng dư nhẹ trong năm 2022. Trong khi gián đoạn chuỗi cung ứng làm dấy lên nhiều câu hỏi về triển vọng FDI của Việt Nam, HSBC tin tưởng rằng tiềm năng tăng trưởng lâu dài vẫn còn đó. Cũng theo HSBC, dữ liệu cho thấy: Xuất khẩu tiếp tục phục hồi nhờ hai mặt hàng điện tử và máy móc; lạm phát do nhu cầu vẫn còn yếu.

Các chuyên gia HSBC nhận xét khả năng bảo vệ của Việt Nam yếu dần trong năm 2021. Khả năng ứng phó trước các rủi ro bên ngoài của Việt Nam đã ngày càng tốt lên qua các năm nhờ có thặng dư tài khoản vãng lai do thặng dư thương mại tăng lên. Tuy nhiên, khả năng này đã yếu dần đi trong năm 2021. Trong bối cảnh giãn cách kéo dài, Việt Nam - “nhà vô địch thương mại” một thời – đã có hai quý thâm hụt thương mại liên tiếp trong quý 2 và quý 3.

Tin tốt là động lực tăng trưởng bên ngoài đã hoạt động trở lại sau khi mở cửa nền kinh tế từ 1/10. Mặc dù HSBC vẫn kỳ vọng năm nay có thặng dư thương mại nhưng nhiều khả năng thặng dư không đủ lớn để bù đắp cho thâm hụt trong dịch vụ và thu nhập chính. HSBC dự báo mức thâm hụt tài khoản vãng lai sẽ ở mức 0,5% GDP.

Tuy nhiên bức tranh toàn cảnh không chỉ toàn màu xám. Là nền tảng của tài khoản vãng lai, lượng kiều hối vẫn duy trì ổn định, bền vững. Trong khi đó, thương mại của Việt Nam sẽ bình thường hóa trở lại khi gián đoạn chuỗi cung ứng giảm bớt, nhờ vậy tài khoản vãng lai sẽ có thặng dư nhẹ ở mức 2,3% GDP trong năm 2022 theo dự báo của HSBC. Ngoài ra, lượng FDI duy trì ổn định nhiều khả năng sẽ thúc đẩy mở rộng thương mại trong tương lai của Việt Nam.

Trong khi có những quan ngại liệu Việt Nam có còn là một điểm đến hấp dẫn về đầu tư không, quan điểm của HSBC là có những lý do chính đáng để lạc quan về triển vọng dài hạn của đất nước.

Theo HSBC, kiểm soát dịch COVID-19 là điểm mấu chốt. Nhằm củng cố niềm tin của nhà đầu tư vào Việt Nam, các nhà làm chính sách cần chú trọng vào kiểm soát tình trạng số ca mắc mới tăng trở lại càng sớm càng tốt nhằm tạo nền tảng vững chắc để khôi phục chuỗi cung ứng.

Trong bối cảnh đó, lạm phát phục hồi nhanh hơn kỳ vọng trong tháng 11. Mặc dù vậy, nguyên nhân chính là giá nhiên liệu tăng cao còn do nhu cầu vẫn còn yếu. Lạm phát dự kiến có thể đạt mức bình quân 1,9% trong năm 2021 rồi sau đó sẽ tăng lên 2,7% trong năm 2022.

Đã đến lúc cần đánh giá lại

HSBC đã nhắc nhiều đến tình hình gián đoạn chuỗi cung ứng của Việt Nam, đây là thử thách khó khăn nhất đất nước này từng gặp phải. Sau bốn tháng giãn cách xã hội, động lực kinh tế bên ngoài vốn là trụ cột tăng trưởng chính của nền kinh tế đã phần nào suy yếu do các nhà máy ngưng hoạt động.

Năm 2020, HSBC từng nhấn mạnh khả năng chống chịu trước các cú sốc bên ngoài của Việt Nam ngày càng tốt lên theo thời gian. Mặc dù vậy, do bối cảnh thay đổi, đây là lúc đánh giá lại tình hình tài khoản vãng lai của Việt Nam.

Trong giai đoạn xảy ra Khủng hoảng Tài chính Toàn cầu, thâm hụt tài khoản vãng lai của Việt Nam đạt mức cao nhất tương đương 11% GDP. Tuy nhiên, khả năng vượt qua các cú sốc bên ngoài của quốc gia này lại ngày một tốt lên theo thời gian. Rõ ràng, sự cải thiện của tài khoản vãng lai luôn song hành cùng với sự phát triển vị thế của Việt Nam trong thương mại toàn cầu.

Ngay cả trong năm đầu tiên đại dịch xảy ra, thặng dư tài khoản vãng lai của Việt Nam ghi nhận mức cao kỷ lục, tương đương 5,5% GDP nhờ xuất khẩu tăng trưởng vượt bậc trong khi nhập khẩu thu hẹp bất thường.

Tuy nhiên, các chỉ số thương mại cơ bản đã thay đổi kể từ đợt bùng dịch do biến chủng Delta xuất hiện trong tháng 5. Trong Quý 2, Việt Nam chứng kiến mức thâm hụt tài khoản vãng lai theo quý cao nhất từ trước tới giờ, tương đương 6,7% GDP trong bối cảnh cán cân thương mại chuyển dịch từ thặng dư sang thâm hụt. Mặc dù số liệu về tài khoản vãng lai cho nửa năm 2021 chưa được công bố, dữ liệu về thương mại HSBC có được cho thấy tài khoản vãng lai trong quý 3 nhiều khả năng bị âm.

Ngoài ra, thâm hụt về dịch vụ cũng là yếu tố ảnh hưởng tiêu cực. Trước đại dịch, ngành du lịch phát triển mạnh mẽ mang lại nguồn thu ngoại hối quan trọng khiến thâm hụt dịch vụ trường kỳ của Việt Nam giảm xuống mức thấp nhất trong lịch sử là 1,5 tỷ USD vào năm 2019. Tuy nhiên, khi ngành du lịch bị “đóng băng”, thâm hụt dịch vụ tăng gần 10 lần lên đến 10 tỷ USD trong năm 2020.

Tình hình chưa mấy cải thiện trong năm 2021 cho thấy thâm hụt dịch vụ năm nay cũng sẽ không dưới mức năm ngoái. Điều đáng khích lệ là Việt Nam đã bước đầu mở cửa lại biên giới đón khách du lịch nước ngoài đến năm địa phương từ tháng 11. Dẫu vậy, những yếu tố kết hợp như sự thiếu vắng du khách Trung Quốc và việc trì hoãn mở lại các đường bay quốc tế dự báo khả năng phục hồi ngắn hạn nhanh chóng theo hình chữ V của ngành du lịch ít có cơ hội xảy ra trong năm 2022. Như vậy, ảnh hưởng tiêu cực của thâm hụt dịch vụ lên tài khoản vãng lai sẽ còn kéo dài, mặc dù nhiều khả năng sẽ không quá nhiều.

Mặc dù vậy, bức tranh toàn cảnh không chỉ toàn là màu xám. Lượng kiều hối gửi về đều đặn từ cộng đồng rất độngngười Việt ở hải ngoại là một trong những điểm sáng. Bất chấp đại dịch, trong năm 2021, Việt Nam vẫn là nước nhận kiều hối cao thứ ba ở châu Á với tổng giá trị chuyển về đạt 18 tỷ USD, chỉ đứng sau Trung Quốc và Philippines. Trong những giai đoạn như hiện nay, kiều hối ổn định là nguồn hỗ trợ có giá trị cho tài khoản vãng lai của Việt Nam.

Trong bối cảnh đó, cán cân thương mại của Việt Nam nhiều khả năng sẽ có thặng dư trong quý 4 sau khi nền kinh tế mở cửa trở lại từ 1/10. Xuất khẩu tháng 11 tăng 18,5% so với cùng kỳ năm trước, chủ yếu là nhờ tăng trưởng mạnh mẽ mặt hàng điện thoại thông minh (tăng 23% so với cùng kỳ năm trước) và máy móc (tăng 29% so với cùng kỳ năm trước).

Hiệu ứng cơ sở thuận lợi phần nào lý giải cho mức tăng trưởng cao đáng ngạc nhiên, hoạt động xuất khẩu cũng đã trở lại mức trước khi biến chủng Delta xuất hiện. Trong nhóm những ngành hàng bị ảnh hưởng nặng nề nhất, dệt may đã dần hồi phục (tăng 25% so với cùng kỳ năm trước) còn da giày thì chưa (giảm 14% so với cùng kỳ năm trước). Trong tháng 10 và 11, cán cân thương mại đat thặng dư cộng dồn 2,8 tỷ USD sau hai quý thâm hụt liên tiếp và góp phần đẩy thặng dư thương mại của cả năm tính đến thời điểm này lên mức 0,9 tỷ USD.

Tuy nhiên, ngay cả khi Việt Nam năm 2021 có thặng dư thương mại, mức độ thặng dư này không có khả năng bù đắp được thâm hụt chính và thâm hụt dịch vụ. Do vậy, HSBC dự đoán tài khoản vãng lai sẽ thâm hụt nhẹ vào khoảng 0,5% GDP trước khi đạt thặng dư khiêm tốn tương đương 2,3% GDP trong năm 2022.

"Cho tới thời điểm này, Việt Nam cần hết sức thận trọng bởi tốc độ khôi phục chuỗi cung ứng của Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào khả năng kiểm soát được đợt bùng dịch COVID-19 hiện tại", báo cáo của HSBC nhận định.

Một vấn đề liên quan là lượng FDI duy trì ổn định vẫn là một trụ cột vững chắc hỗ trợ cho cán cân chính của Việt Nam. Bất chấp những biến động khó lường do đại dịch, FDI ròng liên tục duy trì ở mức 6% GDP, tương đương với mức trước đại dịch. Đây là một “con át chủ bài” của Việt Nam vì nguồn vốn đầu tư nước ngoài đổ vào lĩnh vực sản xuất đã giúp cải thiện tình hình tài khoản vãng lai của Việt Nam.

Mặc dù vậy, những gián đoạn nặng nề trong chuỗi cung ứng gần đây đã làm dấy lên câu hỏi về triển vọng đầu tư của Việt Nam. Theo báo chí đưa tin, một số thương hiệu dệt may và da giày lớn như Crocs và Lululemon đã chuyển một phần hoạt động sản xuất ra khỏi Việt Nam.

Tất nhiên, những biến động trong ngắn hạn là khó tránh khỏi trong bối cảnh Việt Nam vẫn còn đang trong cuộc chiến ứng phó với tình trạng số ca mắc mới mỗi ngày tăng trở lại và khó khăn do thiếu hụt lao động trầm trọng.

Dẫu vậy, HSBC vẫn tin rằng các quyết định đầu tư FDI phụ thuộc vào tiềm năng trong trung và dài hạn của nền kinh tế. Vẫn còn nhiều lý do chính đáng để lạc quan về các điều kiện cơ bản của Việt Nam nếu xét tới lợi thế cạnh tranh trong hiệu quả chi phí nhân công, cơ sở hạ tầng được cải thiện, các cụm công nghiệp có sẵn và một loạt hiện định tự do thương mại.

Nguồn FDI mới đã tăng gần 4% trong tháng 11 so với cùng kỳ năm trước, hơn một nửa trong số đó có được là nhờ gia tăng năng lực trong lĩnh vực sản xuất. Các tập đoàn công nghệ lớn như Samsung và LG đều đã công bố kế hoạch đầu tư mở rộng năng lực sản xuất.

Xét cho cùng, ưu tiên lúc này của các nhà làm chính sách là lấy lại đà tăng trưởng và củng cố niềm tin của các nhà đầu tư nước ngoài. Nhiệm vụ cấp thiết nhất là làm sao kiểm soát được đợt bùng dịch Covid-19 thứ năm, đồng thời đưa ra những chế độ đãi ngộ phù hợp và tạo điều kiện thuận lợi để thu hút công nhân trở lại nhà máy làm việc an toàn, ổn định.

Biến chủng Delta vẫn còn đó

Mặc dù biến chủng Omicron đang thu hút sự quan tâm trên toàn cầu, biến chủng Delta vẫn là mối nguy lớn nhất đối với nền kinh tế vừa chớm phục hồi của Việt Nam. Tính trên cơ sở trung bình bảy ngày, số ca mắc mới mỗi ngày đã tăng gấp ba kể từ cuối tháng 10, đạt mức cao kỷ lục 14.000 ca vào giữa tháng 12.

Số ca gần đây có vẻ giảm xuống nhưng nhìn vào dữ liệu có thể thấy một số điểm bất thường, ví dụ như báo cáo một lần cao điểm 28.000 ca của Bình Dương trong giai đoạn 10/7 đến 3/11 nhưng đến 23/11 mới chính thức công bố ghi nhận.

Loại bỏ những điểm “vênh” trong dữ liệu như vậy, có thể thấy số ca mắc mới đã tăng đều đặn và không có dấu hiệu “hạ nhiệt”. Số ca tăng cao chủ yếu tập trung ở TP.HCM và các tỉnh lân cận, đây sẽ là một khó khăn cản trở quá trình phục hồi hoạt động sản xuất và tiêu dùng của Việt Nam.

Trong bối cảnh đó, lạm phát tháng 11 tăng lên 0,3% so với tháng trước sau hai tháng giảm liên tiếp. Tuy nhiên, nguyên nhân chủ yếu là do giá dầu liên tục tăng cao. Chi phí vận chuyển tăng 3,1% so với tháng trước, tương đương mức tăng 21% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong khi đó, chi phí nguyên vật liệu xây dựng tăng trở lại sau hai tháng giảm.

Tuy nhiên, lạm phát do nhu cầu còn yếu bởi những hạn chế vẫn chưa được gỡ bỏ hoàn toàn. Nhằm ứng phó với số ca COVID-19 tăng trở lại, nhiều địa phương như TP.HCM đã nhanh chóng thay đổi quyết định và tiếp tục tạm ngừng hoạt động trong một số lĩnh vực không thiết yếu. Điều đó đồng nghĩa với tình hình nhu cầu trong nước sẽ còn giảm trong một thời gian nữa. HSBC kỳ vọng lạm phát của Việt Nam sẽ đạt mức trung bình khoảng 1,9% trong năm 2021 và sau đó tăng lên 2,7% trong năm 2022.