HSBC nói về “cú quay xe” của kinh tế Việt Nam cuối năm 2021

Ảnh: Reuters

"Kết thúc có hậu cho một năm khó khăn" là chủ đề của Báo cáo Vietnam at a glance vừa được HSBC công bố.

HSBC nhận định, tăng trưởng GDP của Việt Nam phục hồi sau khi mở cửa trở lại, tăng 5,2% trong quý thứ tư so với cùng kỳ năm trước, vượt xa mức kỳ vọng của thị trường

Phục hồi của quý 4 đưa tăng trưởng GDP cả năm 2021 đạt 2,6%, mức thấp nhất trong vòng 30 năm, cho thấy tác động của giai đoạn giãn cách nghiêm ngặt kéo dài nhiều tháng

HSBC kỳ vọng Việt Nam sẽ lấy lại đà tăng trưởng vững vàng ở mức 6,5% trong năm 2022, mặc dù sự lây lan của biến chủng Omicron đặt ra nhiều rủi ro cho cả Việt Nam lẫn thế giới

Một “cú quay xe” đầy bất ngờ

Cuối năm 2021, Việt Nam ghi nhận mức tăng trưởng quý 4 đạt 5,2% so với cùng kỳ năm trước, bỏ xa các mức dự báo của thị trường. Đặc biệt, các hoạt động sản xuất nhanh chóng khởi sắc trong khi xuất khẩu đạt mức cao kỷ lục, chủ yếu nhờ nhu cầu sản phẩm công nghệ và máy móc trên thế giới tăng mạnh. Trong khi đó, ngành dịch vụ cũng bắt đầu phục hồi mặc dù không đồng đều trong các lĩnh vực. Trong khi các ngành dịch vụ phục vụ trực tiếp khách hàng hưởng lợi từ việc mở cửa trở lại nền kinh tế, các ngành liên quan đến du lịch vẫn khá ảm đạm.

Triển vọng tươi sáng cho năm 2022

Kết quả quý 4 vững vàng giúp tăng trưởng GDP cả năm của Việt Nam đạt 2,6%. Đây là mức thấp nhất trong vòng ba thập kỷ qua: xét cho cùng, 2021 là một năm đầy thách thức của Việt Nam, với bốn tháng giãn cách nghiêm ngặt ở trung tâm thương mại của cả nước. Khi các điều kiện cơ bản cải thiện, HSBC kỳ vọng Việt Nam sẽ lấy lại đà tăng trưởng vững vàng trong năm 2022, viết nên một câu chuyện tăng trưởng toàn diện tươi đẹp. HSBC dự báo tăng trưởng năm 2022 sẽ tăng lên mức 6,5%.

Cẩn trọng với các rủi ro

Mặc dù vậy, HSBC tin rằng đại dịch vẫn là rủi ro lớn nhất đối với tăng trưởng của Việt Nam. Sau khi chạm “đáy” trong tháng 11, số ca nhiễm mới mỗi ngày của Việt Nam đã tăng cao trở lại. Kết quả của “trận chiến” ứng phó với đợt bùng dịch thứ năm của Việt Nam sẽ quyết định tốc độ phục hồi của nhu cầu trong nước và hoạt động đi lại quốc tế. Tuy nhiên, không giống như năm 2020, Việt Nam tại thời điểm hiện tại đã triển khai tốt chương trình tiêm chủng giúp Chính phủ có thể linh hoạt hơn giữa hai mục tiêu bảo vệ sức khỏe người dân và hồi sinh nền kinh tế.

Khép lại năm 2021 bằng một cú “bứt tốc” ngoạn mục

Như thông lệ, ba ngày trước thềm năm mới 2022, Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở châu Á công bố số liệu kinh tế, xã hội năm 2021. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) quý 4/2021tăng mạnh mẽ 5,8% so với cùng kỳ năm trước, cao hơn mức dự báo tăng trưởng của thị trường (HSBC: 3,8%; Bloomberg: 3,9%).

Nhờ vậy, tăng trưởng GDP cả năm đạt 2,6% trong 2021, con số này phản ánh một kết quả tích cực trong một năm quá nhiều thách thức dù đây là mức tăng trưởng thấp nhất trong vòng 30 năm qua. Xét cho cùng, Việt Nam đã trải qua một năm thật sự khó khăn, đặc biệt là với Thành phố Hồ Chí Minh (TP. HCM) - trung tâm thương mại của cả nước và các tỉnh lân cận sau bốn tháng giãn cách xã hội nghiêm ngặt kéo dài tới tháng 10. Tuy nhiên, tin tốt là “cơn bĩ cực” này có vẻ đã lùi vào quá khứ.

Rõ ràng, những gián đoạn trong chuỗi cung ứng của Việt Nam đã thu hút sự quan tâm của cộng đồng quốc tế trong năm 2021. HSBC từng nhắc đến vấn đề này khá nhiều và nhận diện được khu vực chịu tổn thất nặng nề nhất.

Thật đáng khích lệ, sau khi quý 3 ghi nhận mức độ thu hẹp sản xuất nặng nề nhất trong vòng một thập kỷ, hoạt động sản xuất đã phục hồi tốc độ mở rộng như trước thời điểm xuất hiện biến chủng COVID-19 Delta, sản xuất của quý 4 tăng trưởng mạnh mẽ ở mức 8% so với cùng kỳ năm trước. Trong cả năm 2021, với mức tăng trưởng 6,4% so với cùng kỳ năm trước, sản lượng sản xuất tiếp tục là trụ cột kinh tế quan trọng của Việt Nam, góp phần củng cố niềm tin của các nhà đầu tư.

Hoạt động sản xuất phục hồi tích cực cũng phản ánh sự cải thiện trong lĩnh vực xuất khẩu. Sau giai đoạn giãn cách nghiêm ngặt trong quý 3, xuất khẩu của Việt Nam đã phục hồi nhanh chóng, tăng gần 19% trong quý 4 so với cùng kỳ năm trước.

Trong khi đó, xuất khẩu dệt may và da giày mặc dù bị ảnh hưởng nặng nề nhưng cũng đã lấy lại phong độ như thời điểm trước khi xuất hiện biến chủng Delta. Tính chung cả năm 2021, xuất khẩu Việt Nam tăng 19%, nhờ xuất khẩu điện tử và máy móc vững vàng cho thấy nhu cầu trên thế giới vẫn gia tăng và chuỗi cung ứng ổn định ở phía Bắc nơi hội tụ các tập đoàn công nghệ lớn.

Mặc dù vậy, lợi thế cán cân thương mại của Việt Nam đã thu hẹp trong năm 2021. Bất chấp xuất khẩu tăng cao kỷ lục, Việt Nam là một quốc gia phụ thuộc quá nhiều vào nhập khẩu nguyên liệu thô và hàng hóa trung gian nên nhập khẩu cũng ghi nhận mức tăng kỷ lục, tương đương 26% trong năm 2021. Điều đó dẫn đến thặng dư thương mại ở mức nhỏ tương đương 4,6 tỷ USD.

Trong khi dữ liệu cán cân thanh toán (balance of payment – BoP) của cả năm chưa được công bố, mức thặng dư nhẹ này nhiều khả năng không bù đắp được mức thâm hụt trong dịch vụ và thu nhập chính. Như vậy, Việt Nam có thể sẽ ghi nhận thâm hụt tài khoản vãng lai nhẹ trong năm 2021, khoảng 0,5% GDP (xem thêm Vietnam at a glance: Eroding shields, 14/12), dẫn đến áp lực lên đồng VNĐ.

Ngoài phục hồi sản xuất, ngành dịch vụ của Việt Nam cũng thay đổi vị thế, từ “gánh nặng” trong quý 3 chuyển sang vai trò đóng góp chủ lực trong quý 4. Tuy nhiên, sự phục hồi diễn ra không đồng nhất trong các lĩnh vực. Một mặt, các hoạt động y tế & công tác xã hội và tài chính & ngân hàng tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ trong quý 4 so với cùng kỳ năm trước. Đồng thời, dịch vụ phục vụ trực tiếp khách hàng, như bán buôn và bán lẻ, cũng phục hồi sau đợt lao dốc hồi quý 3 khi nền kinh tế từng bước mở cửa từ 1/10/2021.

Sau tất cả, các chỉ số về khả năng đi lại của người dân đã thoát khỏi mức đáy 60% trong tháng 9 tăng lên 20% (thay đổi so với trước đại dịch) vào cuối năm 2021. Điều này góp phần giúp doanh số bán lẻ khởi sắc, khép lại năm với một quý tăng nhẹ, tính trên bình quân ba tháng.

Mặc dù vậy, chi tiêu cho hàng hóa không thiết yếu vẫn còn thấp, có thể thấy như doanh số xe hơi sụt giảm. Mặc dù chỉ số phản ánh khả năng đi lại của người dân đã dần tăng lên nhưng cũng phải mất một thời gian nữa mới trở lại mức như trước đại dịch. Phần lớn nguyên nhân là do những rủi ro COVID-19 vẫn còn đó, đặc biệt là những lo ngại về biến chủng Omicron ngày càng gia tăng.

Tuy nhiên, còn một nguyên nhân khác nữa là do thị trường lao động vẫn còn biến động. Trong khi các chỉ số cùng cho thấy dấu hiệu khởi sắc trong quý 4, tỷ lệ thất nghiệp tăng và thu nhập giảm khiến tiêu dùng cá nhân không mấy sôi động, HSBC ước tính chỉ đạt khoảng 2% trong năm 2021. Vì vậy, có thể cần xem xét triển khai thêm các gói hỗ trợ tiền trực tiếp, đặc biệt hỗ trợ cho các hộ gia đình khó khăn.

Mặc dù Việt Nam đã nỗ lực mở cửa một số điểm đến từ tháng 11, ngành du lịch vẫn còn khá ảm đảm. Lượng khách du lịch đạt trên 15.000 trong tháng 12, chủ yếu là khách đến từ Trung Quốc đại lục và Hàn Quốc, hai thị trường chính của Việt Nam. Tuy nhiên, mức tăng vẫn còn khiêm tốn so với thời điểm trước đại dịch. Dịch vụ vận tải hầu như không tăng trưởng trong quý 4, trong khi dịch vụ lưu trú tiếp tục sụt giảm hơn 15% so với cùng kỳ năm trước.

Phải mất thêm một thời gian nữa mới trở lại được như thời trước đại dịch: vận tải và dịch vụ lưu trú sụt giảm 7% và 30% so với năm 2019, trở thành hai nhóm ngành làm chậm tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế. Mặc dù vậy, năm mới 2022 có thể mang đến niềm hy vọng mới cho hai ngành này khi Việt Nam mở lại đường bay thương mại đến tám thị trường chính từ 1/1/2022 sau hai năm tạm ngưng.

Khép lại năm 2021, Việt Nam phục hồi vững vàng sau giai đoạn “chạm đáy” tồi tệ nhất, chúng tôi tin rằng Việt Nam sẽ sớm lấy lại đà tăng trưởng vững vàng trên mọi mặt. Một mặt, sản xuất và xuất khẩu kỳ vọng sẽ tiếp tục vị thế dẫn đầu, một phần là nhờ những cam kết FDI ổn định.

Mặt khác, nhu cầu trong nước nhiều khả năng sẽ phục hồi thêm khi các biện pháp hạn chế hiện tại dần được gỡ bỏ và thị trường lao động phục hồi. Sau hai năm tăng trưởng chậm lại, HSBC kỳ vọng Việt Nam sẽ tăng tốc tăng trưởng lên 6,5% trong năm 2022. Chính phủ cũng đã đặt mục tiêu GDP năm 2022 tăng “6,5-7%”, tương đương với tốc độ tăng trưởng trước đại dịch.

Mặc dù vậy, trở ngại lớn nhất cần lưu tâm chính là đợt bùng dịch COVID-19 thứ năm đang diễn ra, nhất là với sự xuất hiện của biến chủng Omicron có tốc độ lây lan mạnh. Sau khi giảm xuống còn 4.000 ca trong tháng 11, số ca nhiễm mới lại tăng trở lại, gần đây lên tới trên 20.000 ca. Không giống như thời điểm TP. HCM trở thành tâm dịch trong đợt bùng dịch thứ tư, các ca nhiễm mới chủ yếu là do biến chủng Delta đã lây lan rộng khắp, từ Hà Nội và Hải Phòng ở miền Bắc tới miền Trung và các tỉnh Đồng bằng Sông Cửu Long.

Điều đáng mừng là tình hình triển khai vắc-xin của Việt Nam đã tốt hơn trước rất nhiều, đủ để tránh phải áp dụng biện pháp giãn cách diện rộng như trước đây. Tính đến cuối năm 2021, Việt Nam đã tiêm đủ liều cơ bản cho 70% dân số và bắt đầu tập trung triển khai tiêm mũi bổ sung cho người dân. Các cơ quan chức năng ngành y tế đã rút ngắn thời gian cho phép tiêm mũi bổ sung từ sáu xuống còn ba tháng.

Chương trình tiêm chủng của Việt Nam đã bắt đầu tăng tốc từ tháng 10 năm ngoái, nghĩa là quý 1/2022 sẽ là giai đoạn trọng điểm phấn đấu hoàn thành tiêm mũi bổ sung. TP. HCM đã dẫn đầu cả nước trong việc triển khai tiêm bổ sung cho đối tượng ưu tiên từ đầu tháng 12 còn Chính phủ đặt mục tiêu hết quý 1/2022 cả nước phải hoàn thành chiến dịch tiêm mũi bổ sung. Vì vậy, thời điểm có thể gỡ bỏ các quy định hạn chế và mở rộng hoạt độngđi lại quốc tế sẽ phụ thuộc rất nhiều vào khả năng ứng phó với đại dịch của Việt Nam.

Theo HSBC, nói về vấn đề lạm phát, trong khi nền kinh tế từng bước mở cửa trở lại, tác động do áp lực về giá lại diễn ra chậm hơn kỳ vọng khá nhiều. Lạm phát tháng 12 giảm 1,8% so với cùng kỳ năm trước, chênh lệch so với các mức dự báo (HSBC: 2,1%; Bloomberg: 2,3%; Prior: 2,1%). Kết quả này khiến lạm phát cả năm 2021 đạt mức 1,8%.

Trong khi chi phí vận tải leo thang (+11% so với cùng kỳ năm trước) là nguyên nhân chính dẫn đến lạm phát, giá lương thực giảm một phần do hiệu ứng cơ sở thấp cộng thêm lạm phát do nhu cầu yếu đã cùng làm chậm tốc độ gia tăng lạm phát từ năm 2015 tới nay.

Khi các hoạt động kinh tế trở lại bình thường trong năm 2022, HSBC kỳ vọng áp lực về giá sẽ bắt đầu có tác động nhưng mức độ phải trong tầm kiểm soát. HSBC dự báo lạm phát của Việt Nam sẽ tăng 2,7% vào năm 2022, thấp hơn mức trần 4% của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN). Trong bối cảnh lạm phát ít khả năng là một mối bận tâm lớn của NHNN trong năm 2022, tình hình thị trường bất động sản có thể thu hút nhiều sự quan tâm hơn.