Kinh doanh liêm chính: Thách thức đầu tiên là vấn đề nhận thức

Đây là điều được các chuyên gia nhấn mạnh tại Hội thảo giới thiệu về Chỉ số Kinh doanh liêm chính Việt Nam (VBII) chiều 21/9, do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Chương trình phát triển Liên hợp quốc tại Việt Nam (UNDP) phối hợp tổ chức.

Về VBII, VCCI và UNDP cho biết đây là bộ công cụ đầu tiên ở Việt Nam được xây dựng để đánh giá mức độ thực hiện liêm chính trong kinh doanh của các doanh nghiệp. Theo đó, chỉ số được xây dựng dựa trên 7 yếu tố căn bản, bao gồm: Văn hoá; quy tắc ứng xử; kiểm soát; giao tiếp; ứng xử; tuân thủ và chứng nhận đạt chuẩn.

VBII được khuyến nghị dành cho các doanh nghiệp ở Việt Nam thuộc mọi quy mô, hình thức sở hữu, lĩnh vực và cơ cấu, từ công ty niêm yết, công ty tư nhân trong nước, công ty có vốn đầu tư nước ngoài, hay công ty có vốn Nhà nước...

Nói một cách khác, bất kỳ doanh nghiệp nào quan tâm đến kinh doanh liêm chính và coi tính liêm chính trong kinh doanh là nguyên tắc cơ bản cho sự phát triển của doanh nghiệp đều có thể sử dụng chỉ số này.

Phát biểu tại sự kiện, ông Nguyễn Quang Vinh - Phó chủ tịch VCCI cho biết, Chỉ số VBII vừa được VCCI phối hợp với UNDP thực hiện và giới thiệu chính là một bước tiến mới để đưa doanh nghiệp Việt Nam tiệm cận gần hơn với tiêu chuẩn kinh doanh minh bạch, liêm chính của quốc tế.

Theo Phó chủ tịch VCCI, có một câu hỏi mà VCCI hay nhận được từ các doanh nghiệp là: "Chúng tôi muốn kinh doanh liêm chính nhưng không biết bắt đầu từ đâu". Và ông Vinh nhìn nhận, VBII chính là câu trả lời để doanh nghiệp Việt không còn mơ hồ lúng túng trong việc lồng ghép tính liêm chính vào các hoạt động sản xuất kinh doanh của mình.

"Phát triển bền vững không còn là một sự lựa chọn giữa “có” và “không”, mà đã trở thành sự sống còn, là cách duy nhất để doanh nghiệp có thể tồn tại và phát triển trong hiện tại và tương lai", ông Vinh nhấn mạnh.

Phó chủ tịch VCCI Nguyễn Quang Vinh (giữa) tại Hội thảo giới thiệu về Chỉ số Kinh doanh liêm chính Việt Nam (VBII) chiều 21/9. Ảnh Tuấn Việt

Hoa hồng hoặc các khoản thanh toán không chính thức đã trở thành "văn hóa"

Theo UNDP, Việt Nam là một trong số ít quốc gia thăng hạng trong Chỉ số nhận thức tham nhũng của Tổ chức Minh bạch Quốc tế, tăng 26 bậc trên toàn cầu (từ 113 năm 2017 lên 87 năm 2021). Còn theo Chỉ số Pháp quyền của Dự án Tư pháp Thế giới, Việt Nam cũng là một ngoại lệ trong số các nước ASEAN khi tăng thứ hạng lên vị trí 88.

Tuy nhiên, thực trạng chỉ ra rằng tham nhũng vẫn dễ dàng xảy ra ở một số lĩnh vực nhất định. Một báo cáo khảo sát doanh nghiệp do VCCI và UNDP công bố tháng 6 vừa qua cho thấy ít nhất 1 trong số 3 doanh nghiệp tham gia mua sắm công ghi nhận các khoản thanh toán không chính thức nhằm giành được hợp đồng từ cơ quan Chính phủ.

Điều đáng lo ngại hơn nữa là văn hóa hoa hồng hoặc các khoản thanh toán không chính thức đã trở thành quen thuộc đến mức các doanh nghiệp sẵn sàng trả ngay cả khi không ai yêu cầu.

Theo ông Patrick Haverman - Phó đại diện thường trú của UNDP tại Việt Nam, chỉ số VBII của Việt Nam là một công cụ nếu được các doanh nghiệp sử dụng một cách trung thực và minh bạch, sẽ góp phần nâng cao vị thế và thương hiệu của đất nước; tạo dựng niềm tin dựa trên dữ liệu và thông tin, thu hút đầu tư, tạo ra của cải và cải thiện cuộc sống cho người dân...

"Chúng ta không thể thúc đẩy sự liêm chính trong kinh doanh một cách đơn độc. Nó là một phần không thể thiếu của hành vi kinh doanh có trách nhiệm. Do đó, sự liêm chính trong kinh doanh đòi hỏi một cách tiếp cận toàn diện", ông Patrick Haverman nói.

Vị chuyên gia tới từ UNDP cho rằng để tạo ra sự liêm chính thì từ môi trường làm việc, người lao động, chuỗi cung ứng, các cơ quan chính phủ, người tiêu dùng, cộng đồng với tư cách là các bên liên quan, đều phải được tôn trọng. Còn với các doanh nghiệp, cần phải đạt được lợi nhuận bằng cách cải thiện môi trường hoạt động và đáp ứng các kỳ vọng tối thiểu của các bên liên quan.

Theo ông Patrick Haverman, với các công ty đa quốc gia, khi quyết định lựa chọn địa điểm đầu tư xem sự tôn trọng của các quốc gia đối với hành vi kinh doanh có trách nhiệm, quản trị tốt và pháp quyền là những yếu tố quan trọng.

Toàn cảnh Hội thảo giới thiệu về Chỉ số Kinh doanh liêm chính Việt Nam (VBII). Ảnh Tuấn Việt

Ứng xử của các doanh nghiệp tác động tới mức độ chống tham nhũng

Theo nhóm nghiên cứu bộ chỉ số VBII, tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và sự liêm chính là những yếu tố chính để xác định quản trị tốt và khẳng định sự tồn tại của Môi trường kinh doanh công bằng ở bất kỳ quốc gia nào.

Trong bối cảnh phục hồi sau đại dịch COVID-19, ngày càng nhiều các nhà đầu tư và người tiêu dùng quan tâm đến tầm quan trọng của quản trị tốt. Điều này được phản ánh trong việc các Chính phủ và sàn giao dịch chứng khoán khuyến khích các doanh nghiệp báo cáo về hoạt động phi tài chính của họ.

Một ví dụ về xu hướng này là Chỉ thị thẩm định tính bền vững doanh nghiệp của Liên minh Châu Âu (EU), cũng như các luật liên quan của EU và các thành viên. Việc công khai thông tin ngoài việc mang tính chất quan trọng, cần phải được tin tưởng là chính xác và công bằng.

Đối với Việt Nam, để tiếp tục thu hút được các khoản đầu tư có chất lượng, mức độ tham nhũng thấp và nâng cao mức độ minh bạch là rất quan trọng. Trong đó, ứng xử của các doanh nghiệp có thể là một yếu tố có tác động tích cực hoặc tiêu cực tới mức độ tham nhũng trong nước.

Các diễn giả tham gia tọa đàm tại Hội thảo giới thiệu về Chỉ số Kinh doanh liêm chính Việt Nam (VBII). Ảnh Tuấn Việt

Tại hội thảo, ông Phí Ngọc Tuyển, Phó cục trưởng Cục Chống tham nhũng (Thanh tra Chính phủ) cho biết, Việt Nam đã tham gia vào công ước của Liên Hợp Quốc về phòng, chống tham nhũng; cũng như rất nhiều hiệp ước trong khu vực về phát triển kinh tế thì tất cả những chế định đó đều có một nhóm, yêu cầu là phải phòng, chống tham nhũng.

Do đó, ông Tuyển cho rằng, nếu các doanh nghiệp muốn tự mình phát triển tại Việt Nam, vươn ra khu vực, thế giới thì bắt buộc phải chú trọng liêm chính trong kinh doanh mới có thể tồn tại, phát triển bền vững.

Tuy nhiên, theo ông Phí Ngọc Tuyển, thách thức đầu tiên đối với công cuộc phòng chống tham nhũng, nhất là đối với doanh nghiệp là vấn đề về nhận thức. Bởi "đã có một thời gian dài dường như chúng ta coi công cuộc chống tham là công việc của Đảng, của Nhà nước chứ không phải công việc của ai đó...".

Vì thế, theo ông Tuyển, giờ đây chúng ta cần phải thay đổi nhận thức là việc phòng, chống tham nhũng là công việc của toàn xã hội. Trong đó nhà nước chỉ là cơ quan định hướng, là trọng tài, còn việc phòng chống yêu cầu tất cả các bên phải cùng tham gia.

Đơn cử, "nếu như các doanh nghiệp cứ tìm những con đường vi phạm pháp luật, hối lộ, dùng chi phí không chính thức để đạt được mục đích... thì cần thay đổi lại", ông Tuyển nói.

Trong khi đó, ông Thomas H. Trần, Giám đốc Tuân thủ tại Công ty Dược phẩm đa quốc gia Anh Quốc tại Việt Nam nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực hiện thực tế giữa xã hội - nhà nước và doanh nghiệp. Ông Thomas H. Trần cho rằng, các chủ thể trong xã hội cần nhà nước hỗ trợ nhưng chiều ngược lại cũng cần phải hỗ trợ nhà nước. Bởi tham nhũng là mũi tên hai chiều giữa người đưa và người nhận.

"Nếu như khối tư nhân mà cứ tiếp tục đưa thì lấy gì mà trách Chính phủ. Tư nhân phải chỉnh đốn tư nhân, nếu như mà không đưa thì cũng tạo cơ hội cho khối bên Chính phủ biết cách làm việc với mình và ít xảy ra tham nhũng", ông Thomas H. Trần nói.